Θεραπευτική του νοός

(Νους – Ανατομία, Νοσολογία και η θεραπευτική του)

Απομαγνητοφωνημένη ομιλία

του πρωτοπρεσβυτέρου Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου

που έγινε στην Πανελλήνια Ενωση Γονέων, στην Αγία Παρασκευή του ομωνύμου προαστίου Αθηνών, την Κυριακή στις 14 Απριλίου 2013.

Τον τίτλο [της ομιλίας] τον είδατε πιστεύω και μιλάει για τη θεραπευτική του νοός. Κάνει πρώτα κάτι διαπιστώσεις. Πρώτα διαπιστώνει την ανατομία του νοός και μετά λέει νοσολογία και θεραπευτική του νοός. Θα τα αναλύσω αυτά τα πράγματα ιστάμενος βασικά, δηλαδή ακολουθώντας, την Πατερική θεολογία και τολμώ να πω πως σήμερα είναι μία ακόμα ευκαιρία, γιατί, όλα αυτά που θα πω σήμερα, κατά την Πατερική θεολογία προσεγγίζονται από την ερμηνεία που δίνουν οι Πατέρες στο σημερινό Ευαγγέλιο που ακούσατε, του δαιμονισμένου. Εκεί γίνεται μία λεπτολόγα ανάλυση και προσδιορισμός του κειμένου του ίδιου, τι είναι ακόμα και ο δαιμονισμός, πέρα από την κατάληψη από το δαιμόνιο. Θα το δείτε στην πορεία. Βέβαια, τίποτε δεν είναι σύμπτωση, αλλά το επέτρεψε ο Θεός σήμερα να κάνουμε αυτήν την ομιλία, όταν ήταν αυτό το Ευαγγέλιο. Θα το δούμε στην πορεία. Λοιπόν, τώρα, θα κάνουμε, ας πούμε, μια ιατρική διαπίστωση, θα κάνουμε την ανατομία του νοός, όπως τη λένε οι Πατέρες. Και μετά αφού κάνουμε ανατομία, αν υπάρχει αρρώστια σε ένα όργανο στο οποίο κάνουμε την τομή, μετά προσδιορίζουμε τι αρρώστια υπάρχει και μετά προσδιορίζουμε τι θεραπεία θα κάνουμε και θα ορίσουμε.

Να πω δυο λόγια [για κάτι], που είναι πάρα πολύ ουσιαστικό να το ξέρουμε και είναι μια γενική γνώση μεν, αλλά ουσιαστική, που πιστεύω και οι χριστιανοί μας πρέπει να τη γνωρίσουν αφού είναι Πατερική θεολογία. Τίποτα δεν είναι κρυμμένο, τίποτα δεν είναι δύσκολο. Και πρέπει οι χριστιανοί μας να ξέρουν λίγο τι είναι η ψυχή. Λίγα πράγματα ξέρει ο καθένας για την καρδιά, πολύ λίγα, αλλά ξέρει μερικά πράγματα, [για το πως] κυκλοφορεί το αίμα, [για] τους κόλπους. Λίγα πράγματα ξέρει για το στομάχι του. Έτσι, απλά πράγματα. Χωρίς να γίνουνε γνωσιοκράτες, αλλά είναι πολύ ουσιαστικό, αφού μας αφορά, να ξέρουμε και τα βασικά όργανα της ψυχής μας, ακολουθώντας και τη θεολογία του Γρηγορίου του Παλαμά, που μιλάει για πολύ βαθιές έννοιες και λέει: «Κοιτάξτε αυτά δεν τα λέω για μερικούς ειδικούς ή για τους μοναχούς, τα λέω για όλους τους χριστιανους». Και εγώ θα τολμήσω, λοιπόν, να κάνω έναν περίπατο μαζί σας, με λίγα λόγια να προσδιορίσω τι είναι αυτό που λέμε πνευματικά ο νους του ανθρώπου. Θα τα λέω όσο μπορώ πιο απλά και πιο συγκεκριμένα, για να τα προσδιορίζω και μετά αν χρειαστεί θα με ρωτήσετε.

Η ψυχή του ανθρώπου: Ο άνθρωπος είναι ψυχή και σώμα, και τα δύο είναι κτιστά. Ο Θεός τα έκανε. Είμαστε τώρα στην ψυχή του ανθρώπου. Όταν βλέπουμε το σώμα, λέμε τι έχει το σώμα; Λειτουργίες: η πεπτική, η αναπνευστική, η καρδιακή ‒ οι λειτουργίες του σώματος. Πολύ ωραία. Κατά τα ίδια τα μέτρα, επειδή είναι ίδιος ο Δημιουργός, δίνει ίδιες δομές, έχει όργανα και η ψυχή. Πολύ απλό δεν είναι; Ποια είναι τα όργανα της ψυχής; Τα προσδιορίζουμε γενικά σε δύο βασικά όργανα, τα οποία έχουνε ποικιλίες, αλλά είναι δύο όργανα. Κρατήστε, έχουμε δύο όργανα της ψυχής. Το ένα είναι ο νους και το άλλο είναι η καρδιά. Προσέξτε: «Νους» και «καρδιά» ‒ όχι μόνο εγκέφαλος, όχι μόνο η βιολογική καρδιά ‒ είναι πνευματικοί όροι. Είναι, λοιπόν, δύο όργανα. Σαφέστατα το λέω για να μην πείτε μετά δεν καταλάβαμε. Νους και καρδιά είναι δύο όργανα και έχουνε μία σχέση. Θα δούμε τώρα, τι είναι ο νους. Αυτό μας ενδιαφέρει βασικά, αυτό θα προσδιορίσουμε. Αλλά, πρέπει να το συνδέσω και με την καρδιά για να είμαστε μέσα στο πλαίσιο. Θα δούμε, λοιπόν, πως αρρωσταίνει ο νους. Να δούμε πρώτα τους πρώτους ορισμούς. Για να γίνω κατανοητός, ακολουθώ πάντοτε την Πατερική μέθοδο, που για τέτοια θέματα έπαιρνα παραδείγματα, κατ᾽ ανάγκη παραδείγματα. Και ο Χριστός δεκάδες παραδείγματα και παραβολές χρησιμοποίησε για να καταλάβουμε πολλά πράγματα. Για να καταλάβουμε τη σπορά στην καρδιά μας, έκανε τον σποριά που σπέρνει. Άρα, και εμείς παίρνουμε παραδείγματα, για να καταλάβουμε πολύ βαθιά πράγματα.

Προσέξτε, λοιπόν, το εξής. Δύο τα όργανα, νους και καρδιά. Ποιoς τα έφτιαξε αυτά; Ο Θεός. Άρα, είναι Εκείνος ο Δημιουργός. Άρα, έχουμε το νου και την καρδιά και το Δημιουργό. Θα δώσω, τώρα, ένα παράδειγμα που δεν είναι ακριβές. Πάντοτε, τα παραδείγματα είναι «λίγα». Και μάλιστα ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός λέει: «Προσέξτε, για τέτοια θέματα κατ᾽ ανάγκη [χρησιμοποιούμε] τα παραδείγματα, αλλά ποτέ ένα παράδειγμα δεν είναι ακριβές». Πράγματι! Αλλά θα πω ένα παράδειγμα, μήπως με καταλάβετε. Θα πάρω ένα παράδειγμα εύληπτο, από τη δική μας γνώση, από τα πράγματα του κόσμου. Ας πάρω ένα σπίτι, μια πολυκατοικία, που πρέπει να θερμανθεί. Τι κάνουμε εκεί; Βάζουμε ένα λέβητα. στο λέβητα μέσα θα βάλουμε το πετρέλαιο, θα καίει το πετρέλαιο και όλα τα δωμάτια θα θερμαίνονται. Πάρτε, λοιπόν, το εξής παράδειγμα. Ποια είναι η πρώτη κίνηση; Κάποιος πρέπει να ζητήσει πετρέλαιο, για να γεμίσει ο λέβητας. Κάποιος θα πάει στην εταιρεία, στο πρατήριο και θα πει: «Θέλω πετρέλαιο». Κάποιος, λοιπόν, στρέφεται κάπου και ζητάει κάτι. Και εφόσον η εταιρεία ανήκει σε αυτόν τον κόσμο, δεν θα πει όχι, αφού είναι εταιρεία που χρειάζεται να πουλήσει πετρέλαιο. Γι᾽ αυτό ζει και υπάρχει. Ε, θα δώσει πετρέλαιο. Που θα πάει το πετρέλαιο; στο λέβητα. Τι θα γίνει ο λέβητας; Θα θερμανθεί. Και θα θερμανθεί όλο το σπίτι. Μες στη θέρμανση αυτή, θα θερμανθούν και όλα τα διαμερίσματα.

Ακούστε τώρα. Πρώτα σκεπτόμαστε ότι θέλουμε πετρέλαιο. Χρειάζεται νους. Νους! Άρα, θα το σκεφτεί κάποιος και θα ζητήσει από κάπου το πετρέλαιο. Από που θα το ζητήσει; Ποιoς μπορεί να θρέψει την ψυχή του ανθρώπου; Μόνο ο Θεός! Άρα, θα στραφεί στον Θεό, που θα τροφοδοτήσει ‒η πύρινη Αγάπη πάντοτε τροφοδοτεί‒ τον άνθρωπο με αυτό το καύσιμο. Που πάει το καύσιμο; στο λέβητα, που είναι η καρδιά. Ο νους ζητάει το πετρέλαιο, απευθύνεται στον Θεό· εκεί στρέφεται, δεν θα πάει κάπου αλλού, δεν θα πάει στο περίπτερο που πουλάει μόνο σοκολάτες και εφημερίδες. Αν στραφείς εκεί θα βρείς λύση. Κρατήστε, λοιπόν, στρέφομαι στον Θεό και όλα αυτά είναι παρμένα από την Πατερική θεολογία, που αξιοποιούν τα κείμενα της Γραφής. Όταν λέει ο Χριστός: «Ποια είναι η πρώτη αρετή;», «Αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εξ όλης της [καρδίας σου και εξ όλης της] ψυχής σου και εξ όλης της διανοίας...» (Μάρκ. 12:30). Είναι αυτή η στροφή προς τον Θεό. Βασικό μέγεθος. Που στρέφεσαι; στον Θεό, για να γεμίσεις από καύσιμα.

Στο σημερινό ευαγγελικό κείμενο, ρωτάει ο πατέρας του δαιμονισμένου, λέει: «Μπορείς να κάνεις κάτι;». Και λέει ο Χριστός: «Το θέμα είναι να μπορώ εγώ; Αν μπορείς  εσύ να πιστέψεις», του λέει. Είναι η στροφή· προσέξτε, το «πιστεύεις» είναι η στροφή στον Θεό, όχι η θεωρητική πίστη. Βλέπετε μια πτυχή του σημερινού Ευαγγελίου. Μπορείς να πιστέψεις; Να ζητήσεις από την εταιρεία του πετρελαίου; Παίρνεις, λοιπόν... Ο Θεός χορηγεί, επειδή είναι δωρεοδότης. Και που χορηγεί τη δωρεά Του; Εκεί όπου είναι η αποθήκη, για να ζεσταθούμε. Και ο άνθρωπος γεμίζει. Αυτό που λέμε: «Καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί ο Θεός» (Ψαλμ. 50:12). Η καρδιά των Πατέρων είναι ο χώρος όπου αποθηκεύεται ‒οι λέξεις φτωχές‒ αλλά αποθηκεύεται, μπαίνει το καύσιμο και όπου ζεσταίνει όλο τον άνθρωπο.

Ένα απλό σχήμα, σας έδωσα, να ξέρουμε τι είναι η καρδιά και τι είναι ο νους. Εμάς, τώρα, μας ενδιαφέρει ο νους του ανθρώπου, που είναι πάρα πολύ κεντρικό σημείο. Δηλαδή, θα ζητήσω πετρέλαιο; Και αν δεν ζητήσω είμαι κουτός. Ή μήπως ζητώ πετρέλαιο από λάθος μέρος; Ή παίρνω πετρέλαιο που έχει λάθος σύνθεση και δεν λειτουργεί σωστά; Το κείμενο λέει: «Αγαπήσεις ‒πρώτη εντολή‒ εξ όλης καρδίας, εξ όλης ψυχής και εξ όλης της διανοίας». Καθαρό πράγμα. Από εκεί μόνο ζητάς. Βασικό μέγεθος. Πιστεύεις;... Παρενθετικός λόγος: στο σημερινό Ευαγγέλιο το παιδί ήταν δαιμονισμένο, αλλά ο Χριστός λέει στον πατέρα εσύ να πιστέψεις. Θα έλεγε κάποιος: «Μα δεν ήταν αυτός δαιμονισμένος». Πάλι ο λόγος ο Πατερικός. Προσέξτε, πόσο πανέμορφος είναι. Λέει, αν το παιδί σου είναι μικρό, και δεν ξέρει πως όταν κρυώνει πρέπει να βάλει κουβέρτα, εσύ θα μεριμνήσεις να του βάλεις κουβέρτα. Αν δεν του βάλεις, το παιδί θα αρρωστήσει. Όχι εσύ. Άρα, δεν κάλυψες το παιδί σου. Για μερικούς που λένε: «Μα, τι φταίει το παιδί που είναι δαιμονισμένο;». Και λέει το κείμενο: «παιδιόθεν». (Μάρκ. 9:21) Άρα, θα πει κάποιος, που είναι η ευθύνη του παιδιού; Μπορεί ένα παιδί να δαιμονιστεί; Είναι το λειτουργικό κοίταγμα. Δεν είμαι εγώ και ο Θεός, μόνο. Είναι όλη η κοινωνία, το λειτουργικό κοίταγμα. Είχες έγνοια για το παιδί σου να καλυφθεί; Βλέπεις, το παιδί ‒που δεν ήξερε‒ δεν καλύφθηκε πνευματικά. Αυτό δαιμονίζεται, [ενώ] ο πατέρας τώρα γκρινιάζει. Και ο Χριστός ζητάει από τον πατέρα να πιστέψει. «Πιστεύεις;», του λέει. Αυτή είναι η ιστορία η μεγάλη.

Να λοιπόν τώρα, ο νους και η καρδιά, κάτι προσδιόρισα. Τι συμβαίνει τώρα με τη λειτουργία του νοός, που είναι κεντρικό στοιχείο. Τι είναι το κεντρικό στοιχείο; Όλοι οι Πατέρες της Εκκλησίας μας [το αναφέρουν] όταν μιλάνε για την πτώση του ανθρώπου. Η πτώση ποια είναι; Που έφυγε [ο άνθρωπος] μακριά από τον Θεό. Δε στρέφεται προς τον Θεό, αυτό είναι μακριά. Ο Θεός είναι πανταχού παρών. Εδώ είναι, βλέπετε, το πρατήριο του πετρελαίου. Εγώ δεν πάω και πάω στο περίπτερο. Είναι πανταχού παρών ο Θεός, αλλά εμείς δεν στρεφόμαστε. Λένε οι Πατέρες, λοιπόν, «Τι έπαθαν οι πρωτόπλαστοι;». Έπαθαν, λέει, ‒προσέξτε, κοινός όρος για όλους τους Πατέρες‒ «σκοτισμό του νοός». Σκοτίστηκε το μυαλό τους και αντί να ζητάνε πετρέλαιο από εκείνον που έχει, πήγαν αλλού και στραφήκανε. Η πτώση του ανθρώπου: εσκοτισμένος νους. Αν, λοιπόν, πει κάποιος πως ήρθε η αμαρτία, εσκοτισμένος νους. Ένας μεθυσμένος δεν ξέρει που να πάει το αυτοκίνητο. Το πάει στον γκρεμό. Άρα, ο νους είναι η βασική αιτία. Και τι μπήκε στο νου μέσα; Μπήκε ο πειρασμός. Ο πειρασμός δεν έχει καμία δύναμη. Ουδεμία δύναμη δεν έχει. Ο Θεός είναι η Δύναμη. Αλλά, άμα αμαρτήσουμε προς τον Θεό, ο πειρασμός μας επηρεάζει. Πάντοτε κάνει προτάσεις ο πειρασμός. Εδώ τόλμησε τον Χριστό να πειράξει. Άρα, ο νους, που είναι ένα όργανο της ψυχής, έρχεται και προσβάλλεται από τον πειρασμό. Βασικό μέγεθος. Και ο νους σκοτίζεται. Γιατί σκοτίζεται; Γιατί απομακρύνθηκε από τον Θεό. Θα αρχίσω να διαβάζω, γιατί είναι πολύ σπουδαίο, δεν μπορώ να αγνοήσω τα Πατερικά κείμενα· όχι απλώς να γίνετε πολύ βαθείς γνώστες, αλλά να μπείτε σε αυτό το πανηγύρι του Πατερικού λόγου, που είναι τόσο πλουραλιστικός, τόσο πλούσιος, τόσο σπουδαίος. Καμιά φορά, λέμε, τι χάνουμε που δεν ξέρουμε τους Πατέρες.

Αρχίζω να διαβάζω Πατέρες. Λέει ο Άγιος Αθανάσιος: «κενωθέντος του ανθρώπου της του Θεού εννοίας, εις τα ουκ όντα αποστρέφεται»[1]. Όταν άδειασε του ανθρώπου ο νους από την έννοια του Θεού, τότε που πήγε; στα «ουκ όντα». Πήγε εκεί που δεν υπήρχε να πάρει πετρέλαιο. Φοβερός ο λόγος. Ή ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός λέει: «εξ αυτού», εκ του Θεού, «παν αγαθόν αγαθύνεται», παν αγαθόν και «καθόσον εξ αυτού μακρύνεται» ‒όλα τα αγαθά από τον Θεό είναι‒ και καθ᾽ όσον ο νους εξ αυτού, εκ του Θεού, απομακρύνεται, που έγινε; «εν τω κακώ γέγονεν». Φεύγει από τον Θεό και αποκτά στο νου του μια διαστροφή.

Το ίδιο πράγμα, λέει ο Άγιος Ειρηναίος με άλλα λόγια: «Αν υστερήσει η ψυχή από το Πνεύμα, ο άνθρωπος παραμένει ψυχικός και σαρκικός». [Η ορολογία ψυχικός και σαρκικός] είναι του Αποστόλου Παύλου. Ερμηνεύει ο Άγιος Ειρηναίος, και λέει: «Το πνεύμα του Θεού μας δίνει αυτήν τη δύναμη». Ο Θεός τι χορηγεί στο νου και στην καρδιά; Τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος, αυτό ζούμε στην Εκκλησία. Αν αυτό υστερήσει, λέει, η ψυχή από το Άγιο το Πνεύμα, ο άνθρωπος παραμένει [μόνο] ψυχή· έχει ψυχή. Αλλά μια ψυχή που δεν τροφοδοτείται, είναι ο ψυχικός άνθρωπος. «Ψυχικός» ‒ ο άνθρωπος της ψυχής. Βλέπετε, πολλές φορές λένε, ακούμε στις τηλεοράσεις και ραδιόφωνα: «Τώρα θα κάνουμε εκπομπή με πνευματικούς ανθρώπους». Πνευματικός άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος ζει στην Εκκλησία κοντά στη Χάρη του Αγίου Πνεύματος. Μπορεί να είναι και ένας καλλιτέχνης, αλλά όχι μόνο οι καλλιτέχνες και οι ηθοποιοί να είναι πνευματικοί άνθρωποι. Μπορεί να είναι και ένας καροτσέρης στο δρόμο και ένας ο οποίος καθαρίζει τους δρόμους, αν είναι κοντά στην Εκκλησία. Βλέπετε, διαστράφηκε ο όρος «πνευματικός άνθρωπος». Γιατί φεύγει μακριά από τον Θεό και ο νους του πια δεν στρέφεται στον Θεό. Και μάλιστα πανέμορφα γράφει ο Απόστολος Παύλος στην προς Ρωμαίους επιστολή: «εματαιώθησαν εν τοις διαλογισμοίς αυτών, και εσκοτίσθη [ο] ασύνετος αυτών [νους και η] καρδία» (Ρωμ. Α᾽,21). «Εματαιώθησαν εν τοίς διαλογισμοίς». Προσέξτε τη λέξη «διαλογισμός». Σχεδόν πάντοτε, ειδικά στην Καινή Διαθήκη, η λέξη «διαλογισμός» χρησιμοποιείται υπό κακή έννοια. Λέει ο Χριστός, όταν βλέπουν κάποιοι ότι θα θεραπεύσει τον παράλυτο: οι «διαλογιζόμενοι εν ταις καρδίαις αυτών» (Μάρκ. 2:6). Και λέει ο Χριστός: «Τι διαλογίζεσθε;». Βλέπετε δεν είναι η λέξη «λογισμός», [είναι] «δια-λογισμός». Η διάσπαση του νοός. Αξιοποιήστε το και για τα αιρετικά τα θέματα. Διαλογισμός. Είναι άμεση η πρόσβαση. Δια-λογισμός. Λέξη η οποία χρησιμοποιείται πάντοτε με έναν τρόπο αρνητικό από την Αγία Γραφή. Και έτσι, ο άνθρωπος καταλήγει [στην άγνοια], ενώ είναι έτσι φτιαγμένος, έτσι να στρέφεται στον Θεό, ο νους του να πηγαίνει να ζητάει από τον Θεό τη βοήθεια ‒ «αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου». Και αυτό είναι η πίστη, που είναι αυτή η κίνηση προς τα εκεί. Αυτό το αγνοήσαμε.

Και πάμε στην άγνοια του Θεού. Λέει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: «την της οικείας αιτίας ενόσησεν άγνοιαν». Ποια είναι η αρρώστια των ανθρώπων; [Ότι] δεν γνωρίζουν το γεγονός, που είναι ο Θεός κοντά τους. Η νόσος ποια είναι; Η άγνοια. Ποια [είναι] η γνώση; Του Θεού, όχι η γνώση άλλων πραγμάτων. [Νόσος είναι η] άγνοια του Θεού· εκεί αρρώστησαν. Και λένε οι Πατέρες πανέμορφα, ο Μέγας Αθανάσιος λέει, ποια ήταν η πρώτη γνώση του ανθρώπου; Ποια ήταν; Να γνωρίζει τον Θεό. Μετά την πτώση, η πρώτη γνώση που έχει ο άνθρωπος ποια είναι; Γνωρίζει ότι είναι γυμνός. Το πρώτο πράγμα που καταλαβαίνει ο πρωτόπλαστος. Γυμνός τι; Από τη Χάρη του Θεού. Και τότε (Γένεση 3:7), «διηνοίχθησαν οι οφθαλμοί αυτού». Τότε νόμιζε πως γνωρίζει, και τότε δεν γνωρίζει πια. Ενώ, έχει τον Θεό μπροστά Του. Τον είχε μπροστά στα μάτια του. Ο νους του ήταν καθαρός, ο νους του δεν ήταν βρώμικος, δεν ήταν σκοτισμένος. Ξέρει, βλέπει τον Θεό, γνωρίζει τον Θεό. Μετά την πτώση πρώτη γνώση είναι η γύμνια του. Ποια είναι η γύμνια; Που έχει γυμνωθεί από τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος. Και μάλιστα πανέμορφα, ο Άγιος Μάρκος ο ασκητής ‒σπουδαία τα κείμενα του τα ασκητικά‒ λέει, βλέπει αυτό ο διάβολος, ότι ο άνθρωπος φεύγει από τον Θεό και βάζει πάνω μας, στο νου μας, εκεί στη διάνοια, στο νου, τρεις γίγαντες. Μιλάει ο Άγιος Μάρκος για τρεις γίγαντες. Λέει, πρώτος γίγας, γίγας που πλέον σε πολεμάει και σε σκοτώνει: Άγνοια Θεού, Λήθη Θεού, Ραθυμία. Πρώτο ‒δεν ξέρω τον Θεό· δεύτερο, ‒λήθη Θεού, δεν ξέρω που δίνουν το πετρέλαιο και [αν] το ξεχάσω δεν μπορώ να πάρω πετρέλαιο· και ραθυμία ‒δεν βαριέσαι τώρα... Οι τρεις γίγαντες, κρατήστε τους, για τον πνευματικό σας αγώνα: Λήθη Θεού, Άγνοια Θεού, Ραθυμία. Και προσέξτε, επειδή η στροφή προς τον Θεό είναι συνεχής, μιλάμε για την αδιάλειπτο προσευχή. Δεν είναι ένα κατόρθωμα. Η αδιάλειπτη προσευχή είναι η συνεχής στροφή του νου προς τον Θεό.

Γι᾽ αυτό βλέπετε, βασικά όργανα του ανθρωπίνου σώματος, λειτουργούν αδιαλείπτως. Σταματήσατε ποτέ να ανασαίνετε; Σταμάτησε ποτέ η καρδιά σας να χτυπάει; Σταμάτησαν οι βασικές λειτουργίες σας; Όχι. Έτσι έφτιαξε τον άνθρωπο ο Θεός, για τις βασικές, οργανικές κινήσεις της υπάρξεώς μας να υπάρχει το αδιαλείπτως λειτουργείν. Δεν θα το έκανε για τα πνευματικά; Και αυτό το ακατανόητο για εμάς, το «αδιαλείπτως προσεύχεσθε» είναι το πιο δυνατό και φυσικό, το οποίο δεν [νοείται να μην] το κάνουμε, όπως εγώ τρώω, κοιμάμαι, παίζω, κάνω κουβέντα μαζί σας. Σταμάτησε η καρδιά μου; Αυτό είναι το επιδιωκόμενο, που δεν είναι άθλημα, είναι το «αλίμονο εάν δεν το κάνουμε!». Όλη η υπαρξή μου να είναι στραμμένη στον Θεό. Όταν αυτό ξεχαστεί πια, δεν πάρω πετρέλαιο από εκεί που πρέπει, πως θα ζεσταθεί ο οργανισμός; Προσέξτε, έρχομαι λίγο στο κείμενο του σημερινου Ευαγγελίου, αν κάποιος το άκουγε το πρωί, και κάνει εκεί το κείμενο, προσέξτε, λεπτεπίλεπτες αναλύσεις. Λέει πως συμπεριφερόταν ο δαιμονισμένος. Προσέξτε, τρομερά στοιχεία. Πρώτον, λέει, πνεύμα άλαλον, δεν μιλούσε. Και ο Χριστός λέει, και κωφόν και άλαλον. Άλαλο δέ μιλάω, κωφό δεν ακούω. Αυτό τι σημαίνει; Μια ακοινωνησία. Ακοινωνησία. Δεν είχε πάθει κάτι. Αλλο πράγμα να έχεις μια βλάβη οργανική στο κέντρο της ομιλίας, [που] δεν μπορείς να μιλήσεις. Μπορείς  [όμως] να γίνεις άγιος. Δεν είχε κοινωνία, δεν άκουγε, και κάτι πάρα πολύ ουσιαστικό, ουσιαστικότατο αυτή τη στιγμή, σε αυτό το καίριο σημείο: Αυτός ο δαιμονισμένος, όταν βλέπει τον Χριστό, πέφτει κάτω και χτυπιέται. Δηλαδή, δεν αντέχει τον Θεό. Και ταυτόχρονα, τρείς εξωτερικές ενέργειες. Το κείμενο λέει, έφρισσε, έφριζε ο δαιμονισμένος, ταυτόχρονα εξηραίνετο, κάτι, μία ακινησία πάθαινε, άφριζε. Προσέξτε, όλο μαζί! Αν το άκουγε κάποιος ειδικός, κατά τα μέτρα που ξέρει, τα ανθρώπινα μεγέθη, θα έλεγε ‒προσέξτε‒ «μανιοκατάθλιψη» θα έλεγε. Και ως προσδιορισμός θα ήταν σωστός, δηλαδή: Μανία (φρίσσω, θυμώνω, χτυπιέμαι κάτω, αφρίζω) και κατάθλιψη, απομόνωση. Μπορεί να προσδιορίσει, λοιπόν, το ότι είναι μανιοκατάθλιψη, αλλά δεν ξέρει από που προήλθε. Γιατί όλος ο άνθρωπος, έφυγε μακριά από τον Θεό, δεν είναι κοντά στον Θεό. Άλλο να πάθει μια βλάβη στο σώμα του, θα ήταν ένα από όλα αυτά. Εδώ είναι όλα μαζί. Και μάλιστα το στοιχείο το ότι βλέπει τον Χριστό και πέφτει κάτω, δεν αντέχει τον Χριστό. Είναι καίριοι αυτοί οι προσδιορισμοί. Άρα, θα έλεγα και εγώ, ως εκδήλωση, ναί είναι μανιοκατάθλιψη. Γιατί προήλθε; Πώς θεραπεύεται αυτή η νόσος του νοός; Προήλθε γιατί απομακρύνθηκε από τον Θεό.

Είμαστε πάλι στο νου, τώρα. Ο νους όσο φεύγει μακριά από τον Θεό, αρχίζει και διαστρέφεται. Και, ξέρετε, ο νους είναι φτιαγμένος για να έχει ηδονή. Ο Θεός έτσι τον έκανε. Αυτό που λέμε ο παράδεισος, τα μελλοντικά αγαθά, αυτό που ζούμε κοντά στον Θεό στην Εκκλησία, είναι μία ηδονή. Ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο ηδονές. Μας έκανε την πρόταση, για να μπορούμε να τρώμε, το φαγητό να έχει γεύση. Ειδάλλως, μπορεί να μην το σκεφτόμασταν· αλλά έχει κάτι που μας προκαλεί να πάμε να φάμε. Άρα, όπως έτσι είναι το σωματικό, και στα πνευματικά έβαλε μια ηδονή να χαιρόμαστε εκεί. Λέει ο Άγιος Μάξιμος, μία μόνο ηδονή υπάρχει, της ψυχής. Είναι η στροφή της ψυχής προς τον Λόγον, τον Χριστό. Δεν υπάρχει άλλη ηδονή. Άρα, οποιαδήποτε σχέση ανθρώπινη που έχει ηδονή, είναι ηδονή τέτοια ‒ στροφή προς τον Θεό. Και λένε πανέμορφα οι Πατέρες, ‒τα λέω με δικά μου λόγια‒ λένε έρωτας χωρίς τον Χριστό, είναι μια ηδονή χωρίς περιεχόμενο. Γι᾽ αυτό η Εκκλησία δένει άμεσα αυτή τη στροφή στο Χριστό, με οποιοδήποτε ερωτικό γεγονός. Όλα τα άλλα που λέει ο κόσμος, είναι περιττολογία και, συγχωρέστε με δηλαδή, είναι λίγο σαχλαμάρες. Λένε έρωτας, τι σημαίνει έρωτας; Χωρίς αυτήν τη στροφή στον Θεό, αν πάρεις [αφαιρέσεις] αυτήν την ηδονή, τα άλλα είναι περιστασιακές ηδονές. Και ο Άγιος Μάξιμος ονομάζει αυτή την ηδονή την ερωτική χωρίς τον Χριστό, τη λέει φιλαυτία. Είναι βαθύτατοι ορισμοί που πρέπει οποιοιδήποτε ασχολούνται παιδαγωγικά με αυτά τα πράγματα, λίγο να τα ξέρουν, έτσι; Κι αντί να καλλιεργούν λάθος ηδονές, να καλλιεργούν τη στροφή στον Θεό για να [Τον] βρει ο άνθρωπος ή το παιδί μας. Ακόμη να καταλάβει και τον άλλον. Δεν αρνουμεθα το ερωτικό στοιχείο ‒το παίρνω σαν παράδειγμα, ως ηδονή‒ αλλά αρνουμεθα την άγνοια του Θεού, που παραμένουν «ξηλωμένοι» από τον Θεό. Άρα είναι φιλαυτία.

Η σωματική ερωτική ηδονή, χωρίς στροφή προς τον Θεό είναι διαστροφή και παρά φύση πράξη. Γι᾽ αυτό, αν ξέρετε την Παλαιά Διαθήκη, ο προφήτης Δανιήλ καλείται ‒διαβάστε Δανιήλ 9:23‒ «ανὴρ επιθυμιών». Τι επιθυμιών; Αυτή η καίρια ηδονή να στρέφεται στον Θεό, και το προβάλει τόσο έντονα. Ανήρ επιθυμιών, αλλά ποια είναι η επιθυμία; Επι-θυμία, προσέξτε, ακόμα και τα ελληνικά: Θυμικό, λειτουργία της ψυχής. Η θύμηση επί ‒ κάτι παραπάνω. Και ο Μέγας Βασίλειος λέει, επιθυμία χωρίς Θεό, «επιθυμία νόσος εστί ψυχής». Η επιθυμία χωρίς Χριστό, χωρίς Θεό, χωρίς τη στροφή του νοός στον Θεό, τη θεραπευτική του νοός, είναι αρρώστια. Προσέξτε τι λέει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής. Ο άνθρωπος, λέει, στην κατάσταση πριν από την πτώση ‒ακούστε τι λέει‒ αγνοούσε τον πόνο. Δηλαδή, αν τον τρυπούσε αγκάθι δεν θα πονούσε;... Ακούστε τι λέει. Αγνοούσε τον πόνο, λόγω της τέρψεως που του έδινε ο Θεός από την ένωση που είχε ο άνθρωπος με τον Θεό. Είναι τέτοια η τέρψη, που δεν υπάρχει η έννοια του πόνου. Δεν καταργείται το τρύπημα του αγκαθιού, αλλά δεν υπάρχει πόνος. Άρα, ακόμα και ο πόνος ο ισχυρός, η απελπισία, είναι αποτέλεσμα απομακρύνσεως από τον Θεό.

Είναι πολύ οριακές έννοιες που πιστέψτε με, όχι επειδή τα λέμε εμείς οι Ορθόδοξοι, είναι κρίμα [να τα αγνοούν] όσοι ασχολούνται έστω επαγγελματικά, θύραθεν, με τα θέματα της ψυχής του ανθρώπου. Τουλάχιστον, αν έχουν τόση γνώση και εμπειρία του πράγματος, να πάνε λίγο παλαιότερα. Μην ξεκινάνε από τα απαυγάσματα της ψυχοθεραπευτικής και από τον Φρόυντ και τα λοιπά. Να πάνε παλιά, να πάνε πίσω, να πάνε στο Μάξιμο, να πάνε στο Μάρκο τον Ασκητή. Να μελετήσουν αυτά τα κείμενα, και αν η σημερινή εμπειρία έχει κάτι να τους πεί, να τους πει. Αλλά αυτά τα κείμενα γιατί τα πετάς; Αν το λένε επιστήμη ‒όπως είναι‒ επιστήμη σημαίνει γνώση όλου του επιστητού αντικειμένου. Δεν έχουν πάει σε αυτά τα κείμενα, που είναι τόσο καίρια και αγνοούν τον άνθρωπο. Γιατί η Εκκλησία, αυτά τα έχει σαν καίρια σημεία; Γιατί τα εφαρμόζεις και έχεις το αποτέλεσμα. Τι σημαίνει; Επιστήμη, τι είναι ξέρετε; Κάνω κάτι, διαχρονικά, 2000 χρόνια το κάνω, το κάνω σε όλα τα μέρη του κόσμου, και έρχεται το ίδιο αποτέλεσμα. Αν λοιπόν, πάρω ένα φάρμακο, και το εφαρμόζω 2000 χρόνια, σε όλα τα μέρη του κόσμου, και έρχεται πάντα η θεραπεία, είναι επιστήμη. Αυτό είναι επιστήμη. Η ορολογία της Ορθοδοξίας μας, στη θεραπευτική της ψυχής, είναι επιστήμη. Αυτή είναι η επιστήμη. Γιατί γίνεται διαχρονικά, γίνεται σε όλα τα μέρη του κόσμου και το αποτέλεσμα πάντοτε είναι θεραπευτικό. Αν αυτό δεν είναι επιστήμη, τι είναι επιστήμη; Η οποία κάνει και προσδιορισμούς των οργάνων, βλέπετε. Δηλαδή δεν κάνω ανατροπή των γεγονότων, λέω την αλήθεια. Αφού έτσι εφαρμόζεται.

Μέσα, λοιπόν, σε αυτήν την ιστορία του νοός που στρέφεται, βλέπετε, στον Θεό, πάλι το σχήμα στρέφομαι στον Θεό, να πάρω πετρέλαιο, θερμαίνεται όλος ο χώρος, και η καρδιά θερμαίνεται και βλέπετε μέσα σε όλη την υπαρξη της ψυχής που θερμαίνεται είναι η ψυχή, ο νους και η καρδιά. Θερμάνθηκε με το «λέβητα», με την καρδιά. Τι θερμαίνεται; Θερμαίνεται και ο νους. Είναι αυτό που λένε οι Πατέρες «κυκλική κίνηση». Εγώ πάω στον Θεό, ζητάω πετρέλαιο, δίνει πετρέλαιο στο καζάνι, την καρδιά, η καρδιά θερμαίνει όλο το σπίτι, μες στο σπίτι θερμαίνεται και ο νους. Νους, Θεός, καρδιά. Και αρχίζει η καρδιά πια και θερμαίνεται και αυτό το λένε οι Πατέρες «κυκλική κίνηση». Έτσι. Η ορολογία είναι πρώτα από τον Γρηγόριο τον Παλαμά, αλλά είναι πολύ σωστή. Και μάλιστα εκείνος και σχηματικά όταν έκανε προσευχή, καθότανε σε ένα σκαμνάκι και έκανε έναν κύκλο ‒ τον είπαν μάλιστα ομφαλοσκόπο... Κάτι κουταμάρες. Και όλος ο άνθρωπος κάνει αυτήν την κίνηση. Και λένε οι Πατέρες, πάω στον Θεό, ο Θεός με τροφοδοτεί, η καρδιά μου [ζεσταίνεται] και η καρδιά ζεσταίνει και το νου και πάλι κυκλική κίνηση. Και αλίμονο, λέει, αν φύγει ο νους μακριά, αν πετάξει. Αν δεν πάει στον Θεό και πάει κάπου αλλού. Αν πετάξει μια ακτίνα φωτός, θα πάει στο σύμπαν. Πρέπει να γίνει μια επαναφορά, η λεγόμενη κυκλική κίνηση. Κρατήστε την προσευχούλα, [με] εμπιστοσύνη στον Θεό. Ο Θεός είναι δωρεοδότης, μας θερμαίνει την καρδιά και επειδή η καρδιά θερμάνθηκε, έργο του Θεού είναι αυτό. Επειδή η καρδιά θερμάνθηκε, θερμαίνεται και ο νους και σε ενισχύει πιο πολύ στην προσευχή και πιο πολύ στην προσευχή. Και αυτό παίρνει (γίνεται) ένα σύστημα, δεν είναι αυτόματο μεν, αλλά λειτουργεί με ένα μοναδικό τρόπο. Κρατήστε και την κυκλική κίνηση.

Το θυμικό, προσέξτε, θυμικό. Το θυμικό είναι ορολογία των αρχαίων Ελλήνων, αλλά, στούς Πατέρες έχει πάρει μια καίρια έννοια. Είναι θύμηση. Τι λέμε για τα κομπιούτερ; Λέμε μνήμη. Θύμηση, μνήμη. Τι είναι αυτό που έχει το κομπιούτερ; Έχει μια μνήμη. Είναι βαλμένη μες στο κομπιούτερ. Ο άνθρωπος, λοιπόν, έχει μέσα του, μέσα στα κύτταρά του, το θυμικό, που θυμάται πάντα τον Θεό. Το κομπιούτερ έχει μνήμη. Αν καταστραφεί, δεν είναι κομπιούτερ πια. Έχουμε, λοιπόν, μέσα μας τη μνήμη του Θεού. Αυτό το έχει βάλει ο Θεός μέσα μας. Υπάρχει αυτό. Είναι θέμα πως θα ενεργοποιηθεί. Θα ενεργοποιηθεί αν ζεσταθεί το καζάνι και τα λοιπά και τα λοιπά.

Προσέξτε, λέει το εξής ο Άγιος Ευάγριος. Πρέπει, λέει, όταν προσεύχεσαι, να είσαι στραμμένος στον Θεό. Μην κάνεις στροφή σε άλλα πράγματα. Και λέει ο Άγιος Αββάς ο Ησαΐας, υπάρχει ένα μίσος ‒ μίσος σε οτιδήποτε άλλο. Αν εντυπώνεις το νου σου κάπου αλλού και στρέφεσαι εκεί, αν το θυμικό δεν είναι αυτή η λειτουργία της μνήμης, τότε αυτοκαταργούμαστε. Προσέξτε, τώρα, τη λέξη μνήμη. Είναι πολύ σπουδαία η μνήμη και το συνέδεσα με το κομπιούτερ, βέβαια, αλλά είναι το παράδειγμα πάρα πολύ καλό και έχουμε μνήμη Θεού. Αυτή η μνήμη είναι που μας κάνει και σκεφτόμαστε μακριά. Τα ζώα δεν σκέφτονται για αύριο, για μεθαύριο. Έχουν ένστικτα μόνο. Εμείς γιατί μάθαμε να σκεφτόμαστε αύριο και μεθαύριο; Και μπορεί αυτό να γίνει φαντασία μετά, να γίνει αρρώστια. Να φαντάζομαι [και να λέω] στο παιδί μου ‒και κάνουμε λάθος αγωγή‒ «εσύ θα γίνεις πρωθυπουργός». Εσύ, το κορίτσι θα παντρευτείς ένα βασιλόπουλο. Είναι μέλλον, λανθασμένο μέλλον.

Οι Πατέρες λένε: «Ο Θεός έδωσε από τα εν τη Γη όντα του στο εν τη Γη λογικό ον» ‒μόνο ο άνθρωπος είναι, στον ουρανό είναι οι Άγγελοι και άλλες δυνάμεις‒ «έδωσε τη μνήμη, να σκέφτεται το αύριο, για ένα λόγο. Για να σκέπτεται τον Παράδεισο». Γι᾽ αυτό έχουμε μνήμη, για να μπορούμε να πάμε παρακάτω. Ποιο είναι το μέλλον μας; Θα γίνουμε βασιλιάδες, θα γίνουμε πρωθυπουργοί; Τι θα γίνουμε; Δεν το ξέρουμε. Αλλά είναι μία η σίγουρη μνήμη: τι θα γίνει παρακάτω, που ο Θεός δεν τελειώνει. Η μνήμη του ότι είμαστε ατέλειωτοι και θα ζήσουμε αιώνια. Άρα, κάνουμε διαστροφή της μνήμης και λανθασμένη αγωγή. Να τολμήσω να πω, ακόμα και ολόκληρο το οικοδόμημα της παιδείας μας λάθος μνήμες καλλιεργεί στα παιδιά. Γιατί σπουδάζει το παιδί; Με τι προοπτική; Τι σκέπτεται για το αύριο; Πόσο μεγάλος θα γίνει; Πόσα χρήματα θα βγάλει; Πως θα καταξιωθεί; Αν έρθουν μόνα τους, να ᾽ναι καλώς. Αλλά αν αυτή είναι η μνήμη και η προοπτική, όλη η παιδεία είναι λανθασμένη. Γι᾽ αυτό η παιδεία είναι ταραγμένη και ποτέ δεν θα γίνει μη ταραγμένη. Γιατί ο άνθρωπος αντιδρά στη λανθασμένη λειτουργία της μνήμης. Γι᾽ αυτό [τα] παιδιά κουράζονται πολύ, είναι εξαντλημένα και είναι απογοητευμένα από το σχολείο. Δεν καταλαβαίνουν το γιατί. Αλλά, ξέρουν ότι κάτι δεν τους ικανοποιεί, ότι κάτι δεν τους τρέφει.

Είναι πολύ σπουδαίες [αυτές] οι αναλύσεις των Πατέρων. Μας βάζουνε σε μια έκπληξη μπροστά σε τέτοια γεγονότα. Λέει, όσον αφορά αυτή την παθολογία, κάτι όμορφο ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης. Λέει: Ο Θεός μας αγαπάει πολύ. Και επειδή μας αγαπάει, μας έκανε όπως είναι Εκείνος, κατ᾽ εικόνα Του ‒ κατά Χάρη, βέβαια. Τι μας έκανε; Να γίνουμε Θεοί, κατά Χάριν. Και επειδή μας αγαπά πολύ, μας δίνει ό,τι έχει Εκείνος. Τι μας δίνει; Τι μεγαλύτερο; Να γίνουμε θεοί. Τι είναι ο Θεός; Λέει ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης ‒τι φοβερά κείμενα!‒ λέει, κοιτάξτε, ο Θεός ένα πράγμα ξέρουμε, ότι είναι ελεύθερος, είναι ανεξάρτητος, δεν επηρεάζεται από τίποτα, δεν δεσμεύεται από τίποτα. Ακούστε, τώρα, τη φράση: «Αφού, λοιπόν, ο Θεός είναι ελεύθερος και όλα που έχει Εκείνος μας τα δίνει, μας κάνει και εμάς τόσο ελεύθερους και τόσο ανεξάρτητους. Τόσο ελεύθερους, που μπορούμε να του πούμε και «όχι δε σε θέλουμε». Η ελευθερία είναι δώρο του Θεού, λέει. Καλλιεργείται, αν καλλιεργήσω το θυμικό και τη στροφή προς τον Θεό. Αλλά η ελευθερία παραμένει! Ξέρετε, τι σπουδαίο θέμα είναι αυτό, της ελευθερίας; Με ποιο μέσο έναν άνθρωπο που κάνει αντικοινωνικές ενέργειες τον σταματάς; Με ποιο μέσο ένα παιδί που μεγάλωσε, με ποια μέσα ανελευθερίας το σταματάς; Χειρότερος θα γίνεται. Όσο πιο πολύ υπάρχουν τα ΜΑΤ, τόσο περισσότερο πετάνε γκαζάκια οι διαδηλωτές. Αντιδρούν, γιατί καταλαβαίνουν ότι κάτι τους περιορίζει την ελευθερία. Είναι πολύ μεγάλο αυτό το θέμα για την παιδεία. Αλλά, μια παιδεία που λέει κάντε ό,τι  θέλετε, χωρίς να καλλιεργεί αυτό το νου προς τον Θεό, το θυμικό της μνήμης του Θεού, τότε πράγματι θα βγάλει καταστροφικούς επαναστάτες. Ισόθεος εστί, λένε οι Πατέρες, κατά το αυτεξούσιον, προσέξτε, ισόθεος ο άνθρωπος με τον Θεό κατά το αυτεξούσιον. Ισόθεος, γι᾽ αυτό και μόνο. Αυτή η ελευθερία φαίνεται καταστροφική και είναι η λύση πολλές φορές του προβλήματος και λέει «ο Θεός είναι η πηγή πάσης αρετής». Αν δεν στραφείς σε Αυτόν, δεν κάνεις τίποτε. Βλέπετε, «η παθολογία της ελευθερίας» λέγεται αυτό. Πάλι θέμα μνήμης...

Ο Άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας, αυτό που σας είπα πριν από λίγο: «μνήμην έσχομεν ίνα Εκείνον [τον Χριστόν] φέρωμεν». Γι᾽ αυτό, λέει, έχουμε μνήμη. Χωρίς Χριστό, τι να κάνω τη μνήμη εγώ; Επειδή θυμάμαι ότι αύριο θα πάω στη δουλειά μου; Θυμάμαι τα οικονομικά γεγονότα, τι γίνεται στην ιστορία, τι έγινε παλιά. Ερώτημα και πάλι παιδαγωγικό: τι κάνει η παιδαγωγία στα παιδιά μας; Τους μαθαίνει πράγματα. Και μάλιστα τους λέει να τα αποστηθίζουνε. Μια μνήμη φορτική. Γιατί; Χωρίς το κέντρο ‒«μνήμην έσχομεν ίνα τον Χριστόν φέρωμεν»‒ μια μνήμη πια χωρίς Χριστό, τι κάνει αυτή η παιδεία; Φόρτιση γνώσεων; Τρομερά ερωτήματα είναι αυτά, που λυπάμαι γιατί δεν κατατίθενται σε ένα τραπέζι βαθύ παιδαγωγικής θεραπευτικής των πραγμάτων. Αυτός είναι άνθρωπος. Μνήμη Θεού. Δεν υπάρχει, λέει, μνήμη για να θυμόμαστε τα πάθη μας. Και φτάνουμε στο χωρίο, το γνωστό χωρίο, το πολύ γνωστό: «µνηµονευτέον Θεού µάλλον ή αναπνευστέον». Είναι όπως αναπνέουμε, άλλο τόσο λειτουργεί η μνήμη του Θεού.

Ο Μέγας Βασίλειος: «Τουτέστιν του Θεού ενοίκησις το διά της μνήμης ενιδρυμένον έχειν εν εαυτώ τον Θεόν». Τι σημαίνει κατοικία του Θεού σε εμάς; Λέμε ο Θεός θα είναι μαζί μας. Τι είναι αυτό ως οριστικό γεγονός, πρακτικό στη ζωή μας; Είναι αυτό το «ενιδρυμένον έχειν εν εαυτώ τον Θεόν», να έχεις πάνω σου ιδρυμένο τον Θεό. Είναι αυτό που λέει ο Χριστός, θα γίνετε ναοί Θεού ζώντες.[2] Αυτή είναι η έννοια. Αυτή η μνήμη σε κάνει να έχεις ενιδρυμένο επάνω σου τον Θεό. Λέει ο Άγιος Διάδοχος Φωτικής: «Μνήμη Θεού, λήθη κόσμου» Ποιου κόσμου; Του αμαρτωλού κόσμου. Αυτό που λέει ο Χριστός: «εγώ εξελεξάμην υμάς εκ του κόσμου τούτου» (Ιω. 15:19). Τους βάζει να ξεχάσουνε τον αμαρτωλό αυτόν κόσμο. Εξελεξάμην, και τώρα που εξελεξάμην, «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη» (Ματθ. 28:19). «Ιδού εγώ αποστέλλω υμάς ως πρόβατα εν μέσω λύκων» (Ματθ. 10:16). Αλλά ένα πράγμα να ξεχάσετε ‒εδώ χρειάζεται λήθη, η λήθη της αμαρτίας‒ γιατί όσο υπάρχει μνήμη της ενεργοποιημένης αμαρτίας, δεν καθαρίζει ο νους, παραμένει εσκοτισμένος. Αυτή η μνήμη είναι πάρα πολύ ουσιαστική.

Και πάλι ο Άγιος Μάξιμος: «Ο Θεός ανείδεος και αδιαμόρφωτος», χωρίς σχήμα και μορφή, το ξέρουμε αυτό, χωρίς σχήμα και μορφή. Ο πειρασμός, λέει, κάνει το αντίθετο. Χρησιμοποιεί σχήματα, για να εισβάλλει πάνω μας. Σχήματα, βάζει σχήματα. Είναι αυτό που λένε οι Πατέρες, όταν κάνετε προσευχή, μην προσπαθείτε να φτιάξετε εικόνες, να φτιάχνετε κάτι φαντασίες. Ο Θεός δεν μπαίνει σε σχήματα. Ο διάβολος μπαίνει σε σχήματα και φέρνει μνήμη, λήθη, όνειρα, πολλά πράγματα. Και με τη μνήμη του Θεού αποκαθιστούμε τους κακούς λογισμούς. Τη νοσολογία πια του νοός, την ορίζουν οι Πατέρες. Άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης: Η λήθη του Θεού είναι, λέει, ‒τέρμα‒ η νόσος της ψυχής και της λογικής. Η μνήμη του ανθρώπου, μετά τη λήθη του Θεού διαιρείται και διαχέεται και κατακερματίζεται από λογισμούς. Εάν ξεχάσω τον Θεό, η μνήμη γίνεται κομμάτια. Δια-λογισμός. Γι᾽ αυτό έχουμε αγωνία. Τι θα κάνουμε εδώ; Τι θα κάνουμε εκεί; Τι θα κάνουμε εκεί;

Και λένε οι Πατέρες, τώρα, μιλάνε για την παθολογία της φαντασίας. Η φαντασία· γι᾽ αυτό μιλάμε, όπως είπαμε και πριν από λίγο, για τον απλανή νου. Μην έχεις φαντασίες περιττές. Η μόνη φαντασία που είναι; Ο Παράδεισος, ο Χριστός, η Αγάπη, η Σωτηρία, όλα τα όμορφα. Και αυτό το λένε οι Πατέρες «ευπρεπή φαντασία». Και λένε και πάλι οι Πατέρες, μόνο με την ευπρεπή φαντασία που είναι στραμμένη στον Θεό και σκέφτεται τα αγαθά του Θεού, τότε μπορείς να έχεις ‒προσέξτε, παρεμβαίνουνε στα όνειρα‒ καλά ενύπνια. Δεν αρνουνται οι Πατέρες και η Γραφή τα ενύπνια, εφόσον όμως έχεις γιατρεμένη τη φαντασία. Αν η φαντασία είναι άρρωστη, το ξέρει αυτό ο διάβολος και μπαίνει ακόμα και στον υπνο και διακόπτει την κοινωνία με τον Θεό. Γιατί δεν έχεις ευπρεπή φαντασία. Και σήμερα η φαντασία διακόπτει συνέχεια την κοινωνία με τον Θεό.

Ο Μέγας Αθανάσιος, λέει, ο άνθρωπος «κατά στέρησιν της του Θεού φαντασίας εαυτοίς επινοείν ήρξετο και αναπλάττειν τα ουκ όντα». Επειδή ξέχασε τη φαντασία του Θεού, το σίγουρο δηλαδή, τότε αναπλάτει τα ουκ όντα. Αυτό που είναι υποθέσεις. Και λίγο παρακάτω μέσα από αυτή τη θεραπευτική πια του νοός, τη στροφή του νου στον Θεό, μιλάνε οι Πατέρες για την παθολογία των αισθήσεων. Οι αισθήσεις δόθηκαν, λέει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, για να κατανοούμε τον Θεό. Όλες οι αισθήσεις. Προσέξτε, πως σε όλα τα μυστήρια της Εκκλησίας, υπάρχει αισθητό γεγονός. Βάπτισμα με νερό, ψωμί και κρασί στη Θεία Κοινωνία, λάδι στο Ευχέλαιο, ακόμη και στην Εξομολόγηση βάζεις το χέρι σου, το πετραχήλι, πάνω στην κεφαλή του μετανοούντος. Είναι μια πράξη ζωής. Οι αισθήσεις δόθηκαν, για να κατανοούμε τον Θεό. Και τονίζει και πάλι ο Χρυσόστομος: «Οφθαλμός εδόθη για να βλέπω την κτίσιν να δοξάζει το Δεσπότη». Να βλέπω την κτίσιν, το πουλάκι που κελαηδάει, χωρίς να το καταλάβει δοξάζει τον Θεό. Το φυλλαράκι του δέντρου, που ανθίζει τώρα την Άνοιξη, δοξάζει τον Θεό.

Ακόμη και το κείμενο της Β᾽ προς Κορινθίους, μιλάει για ευωδία Χριστού. (Β᾽ Κορινθίους 2:15: «Χριστού ευωδία»). Κάτι βγαίνει, μια ευωδία Χριστού στα πράγματα μέσα. Και στη γεύση: «Γεύσασθε και ίδετε, ότι χρηστός ο Κύριος» (Ψαλμ. 33:9). Μέσα από όλες τίς αισθήσεις, λειτουργεί η στροφή προς τον Θεό. Και όλο το σώμα είναι ναός πια του Αγίου Πνεύματος. Οι αισθήσεις τώρα, αντί να υπηρετούν τον Θεό, υπηρετούν την προσωπική απόλαυση. [Αυτό είναι] η διαστροφή, γιατί πια ο νους δεν στρέφεται στον Θεό. Δεν θερμαίνεται ο οργανισμός, και ο οργανισμός πάει να ζήσει και που να στραφεί; Δεν έχει τίποτε. Ούτε πετρέλαιο για να καύσει. Έχει ψυχρανθεί. Και έτσι έρχονται τα πάθη που είναι νοσήματα της ψυχής.

Και μιλούν [οι Πατέρες], για τη διπλή κίνηση της εσωτερικής μεταστροφής, σε αυτό το σχήμα πιά: Νους, Θεός, καρδιά. Μιλούν για τη διπλή κίνηση της εσωτερικής μεταστροφής. Απομάκρυνση από το κακό, στροφή προς τον Θεό. Δύο πράγματα απαιτούν. Φεύγεις από το κακό, στρέφεσαι στον Θεό. Και πάλι το σημερινό Ευαγγέλιο: «Μπορείς  να το γιατρέψεις το παιδί μου;». Φίλε, εσύ εμένα ρωτάς; Το θέμα δεν είναι αν μπορώ, [είναι] αν εσύ πιστεύεις. «Ει δύνασαι πιστεύσαι», λέει (Μάρκ. 9:23). Να κάνεις [αυτή] τη θεραπευτική διπλή κίνηση. Αφήνεις το κακό -που τόσο καιρό καλλιεργούσες, απ᾽ ό,τι φαίνεται και [είχες] το παιδί σου μακριά από τον Θεό- και στρέφεσαι σε Εμένα. Πιστεύεις; Ναι. Χωρίς αυτήν την ισορροπία, έρχονται μετά όλα τα πάθη.

Οι Πατέρες, μάλιστα, δεν έχω καιρό να το αναλύσω, κάνουν μια συστηματική ανάλυση των παθών. Και έχουν μια κατάταξη των παθών.  Ξεκινάνε από τα πάθη που είναι εξωτερικά και πάνε σε βαθύτερα. Απλώς τα απαριθμώ, όλα αυτά είναι αιτία που απομακρύνθηκε ο νους μας από τον Θεό. Ξεκινάνε, λένε, από σωματικά πάθη, που είναι η γαστριμαργία, η πορνεία, η φιλαργυρία, η πλεονεξία, η οργή. Και μετά ακολουθεί η κενοδοξία και η υπερηφάνεια. Βλέπετε πρώτα, γαστριμαργία, πορνεία, φιλαργυρία, πλεονεξία. Και ακολουθούν πιο ψηλά, βαθιά πάθη, κενοδοξία και υπερηφάνεια. Τα πρώτα, βλέπετε, γαστριμαργία, πορνεία, φιλαργυρία, πλεονεξία έχουν ένα εξωτερικό μέγεθος. Από τα εξωτερικά ξεκινάς. Και μετά σιγά σιγά, η αρρώστια μπαίνει μέσα. Βλέπετε, αν τώρα έχει σκόνη, εδώ, σ᾽ αυτό το χώρο, και εγώ δεν βάλω κάποια γυαλιά να προστατεύομαι από τη σκόνη, θα μπούνε οι σκόνες μες στα μάτια μου ή θα μπούνε στο στόμα μου. Άρα, πρέπει να μπούνε δικλίδες στις αισθήσεις. Αυτό που πέρασε πια, χωρίς δικλίδες, πάει κατευθείαν στο νου, ο νους το επεξεργάζεται. Αν όμως, δεν στρέφεται στον Θεό, αυτό πάει παρακάτω. Και πάει μες στην καρδιά και μένει. Αν αφήσω κάτω την πόρτα ανοιχτή και δεν βάλω κάτι να φρουρεί την πόρτα, θα μπούν ποντίκια. Δεν υπάρχει κανείς  να προσέχει. Τα ποντίκια πάνε στο υπόγειο και κρύβονται στο υπόγειο, και άντε να τα βγάλεις μετά. Είναι σχήματα των Πατέρων αυτά. Και ο νους τι έκανε; Ήτανε αφύλακτος. Και οι αισθήσεις αφύλαχτες, [αλλά] και ο νους. Η φυλακή του νοός. Ορολογία του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη, των Πατέρων μεν, αλλά το σχηματοποιεί στο έργο του «Περί φυλακής των αισθήσεων». Πάλι ο νους. Και έτσι, οι λογισμοί είναι ή διάθεση για τον Θεό ή διάθεση για δαιμονική ενέργεια. Αυτοί είναι οι λογισμοί. Και οι λογισμοί είναι στο νου μας. Δεν μπορεί να μην έχουμε νου. Δεν κυνηγούμε ένα νιρβάνα κατά τα μέτρα του βουδισμού, να ξεχάσουμε τα πάντα. Αλίμονο! Αυτό δεν μπορεί να γίνει. Στρεφόμαστε συνέχεια στον Θεό, και ή πάμε στον Θεό ή λειτουργούμε δαιμονικά. Και αναφέρω και μερικά χωρία από την Αγία Γραφή, πανέμορφα: «Μακάριος ανήρ ος υπομένει πειρασμόν» (Ιακ. 1:12). Πειρασμούς θα έχεις. Τι φίλτρα έβαλες να αντιστέκεσαι; Τι φίλτρα έβαλες στο νου σου;

Τι λένε πάλι οι Πατέρες; ποιο είναι το πρώτο στάδιο της αμαρτίας; Ο πειρασμός. Που πάει; Εδώ. Όπως στον πρωτόπλαστο, στην Εύα, εδώ. Αυτό δεν είναι αμαρτία. Έρχεται ο πειρασμός. Λένε πάλι οι Πατέρες, αν το κουβεντιάσεις και πεις να το σκεφτώ, άρχισε η πρώτη αμαρτία. Που λέγεται συνδυασμός. Και αν λες «α, ωραίο πράγμα είναι αυτό να το σκεφτώ», άρχισες την κουβέντα με το διάβολο. Η προσβολή δεν είναι αμαρτία. Η κουβέντα με το διάβολο είναι το πρώτο στάδιο της αμαρτίας. Το τρίτο, την κάνεις την αμαρτία. Το τέταρτο, την κάνεις και άλλες φορές και γίνεται πάθος. Και μετά αρχίζει η αντίστροφη πορεία. Μπήκε πια το ποντίκι στην αποθήκη, μπήκε στην καρδιά, θα μετανιώσεις, θα το βγάλεις, θα καθαρίζεις το νου σου ‒θεραπεία του νοός‒ στρεφόμενος στον Θεό και μετά θα βάλεις φίλτρα στις αισθήσεις. «Μακάριος ανήρ ος υπομένει πειρασμόν». Και ο Άγιος Αμμωνάς λέει, η δύναμη του Αγίου Πνεύματος κατά τους πειρασμούς, τι κάνει; Δίνει φοβερή ισχύ και δύναμη στούς ανθρώπους, λέει. Η δύναμη είναι του Αγίου Πνεύματος, κοντά στην Εκκλησία, αν είσαι. Αλλιώς, δεν γίνεται κάπου αλλού. Αλλιώς, δεν νικώνται οι πειρασμοί. Και άλλοι να μας λένε ό,τι θέλουνε. Και ας λένε πως αυτός ο άνθρωπος σκέφτεται με αρρωστημένο μυαλό και τα λοιπά. Αυτό το εξέτασαν καθόλου;

«Ουδείς  απείραστος», λέει ο Μέγας Αντώνιος, «δυνήσεται εισελθείν εις την Βασιλείαν των Ουρανών». Δεν σημαίνει ότι θέλουμε πειρασμούς. Αλλά, θέλουμε δεν θέλουμε, αυτόν τον πόλεμο θα τον περάσουμε. Πως ξεπερνιέται ο πόλεμος; Πάλι με αυτήν την ιστορία. Ο νους που στρέφεται στον Θεό και ζητάει τη Χάρη Του. Και αρχίζουν πια οι ασκητικές μέθοδοι, η νίψη, η αγρυπνία, η προσευχή, η εγρήγορση, συνεχώς. Και αποκτούμε τότε αυτό που λέει ο Άγιος Ησύχιος ο Ἱεροσολύμων. Έκανε ένα ερώτημα όταν έρχονταν πειρασμοί και έλεγε: «Είσαι δικός μας ή από τους εχθρούς;». Γιατί καμιά φορά [οι πειρασμοί έρχονται] με μια γλύκα. Σού λένε: «Εντάξει, αγάπησε αυτόν τον άνθρωπο». Ο γλυκός πειρασμός. Τι σημαίνει αγαπώ; Ωφελιμισμός, χρήση, εκμετάλλευση του άλλου; Το τονίζει ο Άγιος Ησύχιος. Είναι μεγάλοι ασκητές αυτοί και δεν τους έχουμε διαβάσει. Να ρωτάς «είσαι δικός μας ή εκ των αλλοτρίων;» Ακόμη και ένας λεγόμενος καλός λογισμός, γιατί τον έχεις; Έχεις έναν καλό λογισμό, για να κάνεις μια δουλειά. Να σπουδάσεις κάτι. Γιατί; Είναι δικός μας ή κακός; Εδώ είναι το επικίνδυνο σημείο. Γιατί να γίνει αυτό; ποιο είναι το αποτέλεσμα αυτού; Θα λειτουργήσει ως προς τον Θεό, ως θεραπευτική της κοινωνίας, ή εγωιστικά; Και έρχεται εδώ και πάλι να πει ο Ισαάκ ο Σύρος: «Όταν τα πάθη καταστραφούν, έρχεται ο άνθρωπος στη φυσική υγεία του νοός». Τι είναι τα πάθη πια; Ο νους είναι φτιαγμένος να στρέφεται στον Θεό, εκεί μόνο στρέφεται και ό,τι κάνει, το κάνει για τη δόξα Του.

Θυμηθείτε σήμερα και πάλι στο Ευαγγέλιο αυτό που κάνει ο Χριστός. Λέει το κείμενο ‒ φοβερό είναι το κείμενο, δεν το προσέχουμε‒ λέει, ο Χριστός είδε ότι συνέτρεχε, όχλος. Όπου γίνει ξέρετε ένα γεγονός, τρέχουν οι άνθρωποι να δουν τι γίνεται. Μαζεύονταν γύρω Του να δουν τι γίνεται. Το βλέπει ο Χριστός αυτό και ‒ας το πω έτσι‒ βιάζεται να τελειώσει. Δεν ήθελε να γίνει σαματάς, οχλοκρατία και διαφήμιση. Διαφημιστική φανέρωση. Έτσι θα καταστραφεί ο νους σου, με τη φανέρωση τη διαφημιστική. Και όχι μόνο αυτό. Ο Χριστός μετά φεύγει και πάει στη Γαλιλαία. Προσέξτε το κείμενο πάλι του Ευαγγελίου. Δεν πήγε από τον κλασικό δρόμο, παρέδραμεν, πήγε από παράδρομο. Να μην δημιουργήσει οχλοκρατικές εντυπώσεις για τα πράγματα. Πόσο πολύ μάθαμε στα παιδιά μας, το χειροκρότημα, την καταξίωση, τραγικά πράγματα, που δεν τα καταλάβαμε. Στεναχωριέμαι κάθε φορά, που τα καλύτερα παιδιά μας, τους μαθητές μας, τους βάζουμε να είναι σημαιοφόροι στην παρέλαση. Τους καταστρέφουμε. Διαφημίζουμε το πόσο καλοί είναι. Και εκεί έρχεται ένας ψαλμός, να ορίσει με ένα δικό του τρόπο τη σχιζοφρένεια, που είναι ο χωρισμός του νου από την καρδιά. Ο νους στρέφεται στον Θεό, [αλλά] δεν στρέφεται η καρδιά στον Θεό. Δεν παίρνεις πετρέλαιο, δεν ενισχύεται η καρδιά. Αυτό είναι σχιζοφρένεια: να μην στραφείς  στον Θεό, να πάρεις πετρέλαιο από αλλού. Από το περίπτερο δεν θα πάρεις πετρέλαιο, θα πάρεις τσίχλες. Και η καρδιά θα μείνει χωρίς πετρέλαιο. Αυτό για τη γνώση της Γραφής είναι σχιζοφρένεια. «Ωδίνησεν αδικίαν, συνέλαβε πόνον και έτεκεν ανομίαν» (Ψαλμ. Ζ´, 14). Και όλη αυτή η κίνηση, (τρέχω να ενισχυθώ και τα λοιπά), ωδίνησεν αδικίαν ‒δεν θα βγεί κάτι δίκαιο‒ συνέλαβε πόνον και έτεκεν ανομίαν. Τελικά ανομία βγαίνει και πίσω από όλα αυτά η αγάπη του Θεού και η θεραπεία του νοός.

Δεν σας είπα πράγματα παράξενα. Όσο μπορούσα [ανέπτυξα] όλη αυτήν την Πατερική θεολογία, σε μια πράξη ζωής. Με απλά λόγια, όσο μπορούσα. Και αυτή είναι η θεραπευτική της Εκκλησίας μας για το νου. Ο νους ο διαλυμένος του κάθε ανθρώπου. Κοντά στην Εκκλησία τα έχουμε όλα. Αυτό ζήσαμε. Κάθε φορά, στη Λειτουργία μέσα αυτό ζούμε, κάθε φορά, ε; «Στώμεν καλώς, στώμεν μετά φόβου». Το είπαν οι Αρχάγγελοι όταν έπεφτε ο διάβολος, «Στώμεν καλώς, μετά φόβου», τίποτα άλλο. Εκεί στραμμένοι, εκεί [στόν Θεό] στραμμένοι!

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ